Do tej pory, zakładając działalność gospodarczą nawet na miesiąc przed porodem i uiszczając jednocześnie najwyższą składkę chorobową w wysokości 3.666,34 zł, „przedsiębiorcze” przyszłe mamy mogły liczyć na wypłacany przez rok zasiłek macierzyński w wysokości około 6 tys. zł miesięcznie. W ten sposób, inwestując jednorazowo nieco ponad 3,5 tys. zł, można było uzyskać nawet 72 tys. zł w ciągu roku. Wszystko to działo się zgodnie z prawem. Jednak już niebawem nie będzie to możliwe.
Do momentu wejścia w życia zmian, podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego dla kobiet-przedsiębiorców stanowi zadeklarowana miesięcznie kwota składki. Nie może być ona wyższa niż 250% ani niższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc porodu. Oznacza to zatem, że musi zmieścić się w przedziale 2 247,60 zł - 9 365 zł. Podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego przedsiębiorcy oblicza się jednak uwzględniając jedynie okres nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego z tytułu działalności gospodarczej. Sam zasiłek przysługuje natomiast już bez okresu wyczekiwania, czyli od pierwszego dnia ubezpieczenia.
Ponieważ podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego w przypadku zgłoszenia do ubezpieczenia chorobowego krótszego niż 12 miesięcy stanowiły do tej pory jedynie składki za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, dotychczasowa konstrukcja prawna dawała możliwość otrzymania bardzo wysokiego miesięcznego zasiłku macierzyńskiego przy opłaceniu relatywnie niskich składek.
Przykład 1: Kobieta prowadząca działalność gospodarczą, która do tej pory nie zdecydowała się na opłacanie składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, zgłosiła się do tegoż ubezpieczenia na pełny miesiąc kalendarzowy przed porodem, a jako podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (w tym ubezpieczenie chorobowe) zadeklarowała kwotę 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia. Wówczas otrzyma ona od ZUS-u (po potrąceniu kwoty odpowiadającej 13,71% podstawy wymiaru składki oraz 18% zaliczki na podatek dochodowy) zasiłek macierzyński w wysokości 7 003,25 zł przez okres 26 tygodni.
Przykład 2: Kobieta, która wcześniej zgłosiła się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, opłacając jednocześnie składki na ubezpieczenia społeczne w najniższej z dostępnych wysokości, miała możliwość uzyskania zasiłku macierzyńskiego w wysokości 7 003,25 zł. W tym celu musiała jednak wyrejestrować się z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego na co najmniej 31 dni, a następnie ponownie przystąpić do tego ubezpieczenia i opłacić minimum jedną składkę od maksymalnej podstawy.
W obu powyższych przypadkach dotychczas nie można było mówić o wyłudzaniu czy nadużyciach, ponieważ wysokość obliczonego zasiłku wynikała z obowiązujących przepisów. Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 12 kwietnia 2012 r. (I UK 350/11) stwierdzając, że ZUS nie może ingerować w wysokość deklarowanej przez ubezpieczonego podstawy wymiaru składek, jeżeli mieści się ona w granicach ustawowych.
Mimo że przedstawione działania przyszłych matek były legalne, Zakład Ubezpieczeń Społecznych dążył do ich zanegowania. Dlatego dotychczasową praktykę przedsiębiorców zmieni nowelizacja ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, której wejście w życie planowano na 1 listopada 2015 r. Jednak ze względu na sprzeciw środowiska reprezentującego prowadzące działalność przyszłe matki, ówczesny Minister Pracy i Polityki Społecznej zobowiązał się do wdrożenia działań umożliwiających przedłużenie vacatio legis o dwa miesiące, czyli do 1 stycznia 2016 roku. Okazało się bowiem, że wprowadzane zmiany – choć niezbędne, bo blokujące możliwość wyłudzania świadczeń przez nieuczciwe kobiety, które zakładały firmy tuż przed porodem – uderzają również w osoby, które uczciwie prowadzą działalność oraz odprowadzają z tego tytułu regularne składki, ale nie zdążą urodzić przed wejściem w życie nowych przepisów. I tak, kobiety opłacające składki w wysokości preferencyjnej, po odprowadzaniu ich przez okres krótszy niż dwa lata, otrzymałyby świadczenie w kwocie 17,77 zł miesięcznie.
Zgodnie z obietnicami ministerstwa złożonymi podczas sierpniowych spotkań z przedstawicielkami kobiet prowadzących działalność, we wrześniu przez parlament pomyślnie przeszedł projekt ustawy umożliwiającej wydłużenie vacatio legis i przesunięcie wejścia w życie zmian o 2 miesiące. Dokument podpisał też prezydent, nowe przepisy zaczną więc obowiązywać 1 stycznia 2016 r., czyli razem z nowelizacją ustawy o świadczeniach rodzinnych, która przewiduje wypłatę świadczenia rodzicielskiego w wysokości 1 tys. zł miesięcznie wszystkim (także nieubezpieczonym) rodzicom, którym urodzi się dziecko. Dzięki tym zmianom, w sytuacji, w której zasiłek macierzyński będzie niższy niż świadczenie rodzicielskie, wprowadzona zostanie minimalna wysokość netto zasiłku macierzyńskiego na poziomie 1 tys. zł.
Jak będzie po zmianach? Po wejściu w życie zmian, podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego przedsiębiorcy, który podlegał ubezpieczeniu chorobowemu krócej niż 12 miesięcy kalendarzowych, będzie stanowiła suma:
1) przeciętnej miesięcznej najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe (60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego) po odliczeniu 13,71% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe, za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, z których przychód podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku, oraz
2) kwoty stanowiącej iloczyn 1/12 przeciętnej kwoty zadeklarowanej jako podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, w części przewyższającej najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu 13,71% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe, za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, z których przychód podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku, oraz liczby tych miesięcy.
Kogo obejmą nowe zasady? O tym, czy kobieta będzie podlegała nowym czy jeszcze obowiązującym przepisom, zdecyduje dzień urodzenia dziecka, czyli moment nabycia prawa do zasiłku macierzyńskiego. Zgodnie z art. 22 ustawy nowelizującej, jeżeli kobieta urodzi dziecko przed wejściem w życie zmian, obliczanie i wypłata zasiłku macierzyńskiego nastąpi według dotychczasowych zasad przez cały okres jego pobierania.
Warto również pamiętać, że omawiane zasady nie będą obejmować osób, które zatrudnione są na etacie i równocześnie prowadzą działalność gospodarczą. W ich przypadku zasiłek macierzyński wypłacany jest i będzie włącznie z tytułu umowy o pracę.
Tomasz Kaczorowski, adwokat w kancelarii JKP Adwokaci we Wrocławiu
Adam Puchacz, adwokat w kancelarii JKP Adwokaci we Wrocławiu
