Rosalia Saulson z Feliksów (Felixów) żyła prawdopodobnie w latach ok. 1810 – ok. 1880. Niestety nie znamy dokładniejszej daty jej urodzin i śmierci. Początkowo mieszkała w Warszawie, w ówczesnym Królestwie Polskim, zależnym od Cesarstwa Rosyjskiego. Nie wiadomo kim byli jej rodzice, ale możemy się domyślać, że należeli do elity intelektualnej miasta. Miała siostrę Annę, która po wyjściu za mąż za lekarza Kirszbauma wyjechała do Krakowa. Prawdopodobnie w 1833 roku wraz z matką pierwszy raz przebywała na kuracji w Cieplicach (Warmbrunn). Była mężatką już od lat 30./40. XIX wieku. Pisała utwory literackie i tłumaczyła z języka niemieckiego. Była rzeczniczką asymilacji Żydów w środowisku polskim. W swoich działaniach literackich podkreślała patriotyzm i dobrą znajomość historii Polski – opowiada Stanisław Firszt, dyrektor Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze.
W okresie od czerwca do października 1849 roku przebywała w Cieplicach w towarzystwie Walentyny i Aleksandra Maldauerów. Wynajmowali pokoje w pensjonacie "Verein" (dzisiaj sanatorium "Marysieńka" przy pl. Piastowskim 31). Korzystała z kąpieli leczniczych, wg księgi gości raz brała kąpiel w Małym Basenie (Basen Kamienny, Basen Probostwa) i kilka razy w Basenie Dużym (Basen Drewniany, Basen Hrabiowski). Częściej jednak korzystała ze spacerów i wypraw w najbliższe okolice. Była zauroczona, tak Uzdrowiskiem jak i całą okolicą. Ubolewała, że Polacy tu przebywający nie mają możliwości dowiedzenia się o atrakcjach Kotliny Jeleniogórskiej i Karkonoszy, a ci którzy tych okolic nie znają, nie mają o nich żadnych informacji. Dlatego, jak sama napisała: "Przedsięwzięłam więc sobie tę niedogodność dla rodaków moich Warmbrunn zwiedzających usunąć, którym te strony pod względem historycznym przecież nie są obce" – opowiada S. Firszt.
Postanowiła napisać przewodnik, który powstał w pokoiku hotelowym. Dziełko to podzieliła na rozdziały (12 wycieczek, z których wszystkie rozpoczynały się w Cieplicach). Oprócz czasu jaki był niezbędny do odbycia wycieczki podała też szereg informacji o atrakcjach turystycznych, m.in.: Jeleniej Góry, Staniszowa, Mysłakowic, Bukowca, Karpnik, Sobieszowa, Karpacza, Kowar a także Śnieżki. Dodała też miejscowe legendy, w tym szczególnie o Duchu Gór, którego nazywa po polsku Rybecal (spolszczona nazwa niemiecka Rübezahl). Przewodnik zatytułowała "Warmbrunn i Okolice Jego w 38 obrazach zebranych w 12 wycieczkach przez Pielgrzymkę w Sudetach". Książka ta została wydana we Wrocławiu w 1850 roku nakładem W.B. Korna. Zaopatrzono ją w ilustracje i mapkę z trasami wycieczek. Nie wiadomo jaki był jego nakład. Z pewnością było dostępne w księgarniach w Królestwie Polskim (kosztowało 2 zł), w Kotlinie Jeleniogórskiej i we Wrocławiu (kosztowało 10 srebrnych groszy) – mówi dyrektor.
Po pobycie w Cieplicach, Rosalia Saulson wróciła do Warszawy. Nadal pisała m.in. modlitwy dla Polek wyznania mojżeszowego i tłumaczyła m.in. dzieła Lessinga. Prawdopodobnie w czasie lub po upadku Powstania Styczniowego (1863 – 1864) wyjechała do Krakowa, gdzie mieszkała jej siostra i tu nadal tworzyła. Być może tu też zmarła i została pochowana (może na cmentarzu żydowskim?).
O przewodniku, który napisała, z czasem zapomniano, choć wiadomo, że był dostępny w bibliotekach, m.in. znajdował się w zasobach Biblioteki Majorackiej Schaffgotschów w Cieplicach. W związku z tym, że książka nie zawierała nazwiska jej autora, z czasem zapomniano kto ją napisał - opowiada S. Firszt.
Pierwszy zwrócił na nią uwagę, jako ciekawostkę, polonikum karkonoskie (śląskie), kierownik Muzeum w Jeleniej Górze, ciepliczanin Zbisław Michniewicz w 1962 roku. Cytował ją Zbigniew Kwaśny w 1964 roku, ale dopiero Ryszard Kincel w 1972 roku dokładnie ustalił kto był jej autorem. Przewodnikiem Rosalii Saulson interesowali się też, m.in.: Andrzej Zieliński (1974), Jacek Kolbuszewski (1979), Zbigniew Kulik (1991) i Ivo Łaborewicz (1991, 1999).
Ten ostatni, kierownik jeleniogóskiego oddziału Archiwum Państwowego we Wrocławiu, a jednocześnie prezes Towarzystwa Przyjaciół Jeleniej Góry, zainicjował wraz z Andrzejem Paczosem, dyrektorem Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze, pierwsze po 150 latach wznowienie przewodnika. W to przedsięwzięcie włączyły się: Muzeum Okręgowe w Jeleniej Górze (kierowane przez Stanisława Firszta, a jednocześnie wiceprezesa Towarzystwa Przyjaciół Jeleniej Góry), Urzędy Miasta Jeleniej Góry i Karpacza, PKO BP O/Jelenia Góra i Zakłady Optyczne w Jeleniej Górze. Składem zajęła się firma AD Rem, a zostało wydrukowane przez Drukarnię "Print" w Jeleniej Górze.
Promocja książki odbyła się w Muzeum Przyrodniczym w Jeleniej Górze. Z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Jeleniej Góry, w 155 rocznicę napisania dzieła, na budynku przy pl. Piastowskim 31 (dawny pensjonat "Verein"), gdzie mieszkała i tworzyła Rosalia Saulson, 24 maja 2004 roku odsłonięto tablicę pamiątkową.
Pierwsze wznowienie przewodnika, chociaż wydane dość siermiężnie, z uwagi na mały nakład, bardzo szybko się rozeszło. Dlatego też, z inicjatywy Stanisława Firszta, dyrektora Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze, zarząd Towarzystwa Przyjaciół Jeleniej Góry podjął decyzję o drugim jego wydaniu w zupełnie zmienionej szacie graficznej. Poprawiono i uzupełniono dodatkowe informacje, przygotowane przez Ivo Łaborewicza. Okładkę zaprojektowała Beata Kornicka – Konecka (autorka pierwszego wizerunku Rosalii Saulson), a uczniowie Liceum Plastycznego w Jeleniej Górze wykonali ilustracje do książki, którą przygotowała i wydrukowała w 2008 roku firma Ad Rem, kierowana przez Reginę Chrześcijańską. Pozycja ta doczekała się wielu dodruków.
Przewodnik górski Rosalii Saulson jest pierwszym polskim wydawnictwem tego typu, co jest godne podkreślenia, powstałym nie na terenach zamieszkałych wówczas przez Polaków, ale na bardzo już zniemczonym Śląsku. Autorka nie mogła wówczas nawet marzyć o tym, że opisany przez nią region powróci po 95 latach do Polski. Przewodnik Rosalii Saulson świadczy o jej zafascynowaniu przyrodą Karkonoszy i Kotliny Jeleniogórskiej i wszelkimi atrakcjami jakie się tutaj znajdowały. Widać w nim pasję wędrowania (pielgrzymkowe) autorki dzieła i chęć ucieczki od zgiełku miast. Dała temu wyraz w opisach okolic i informacji o Jeleniej Górze: "Zresztą Hirszberg ze swemi wysokiemi domami starożytnej budowy i ciasnemi ulicami, mało ma powabu prócz piękności położenia" – podsumowuje Stanisław Firszt.
