W dziewiętnastowiecznej literaturze krajoznawczej często można spotkać wzmianki o mniej lub bardziej tajemniczych obiektach. Jednym z bardziej frapujących jest miejsce określane jako Herren Haus – Pański Dom. Niemieccy autorzy (K. Mosch, D. Cogho, V. Schaetzke) nazywali Pański Dom zamkiem, jego chronologię wywodzili ze średniowiecza, a lokalizowali w okolicy Polany Karkonoskiej i Doliny Pląsawy.
Pomimo braku konkretnych wzmianek źródłowych oraz potwierdzenia terenowego, informacje te powtórzył w swoich publikacjach T. Steć. Sprawa stała się zagadkowa, gdyż zgodnie z utartym w literaturze naukowej osądem, ludzie nie prowadzili stałego osadnictwa w wyższych partiach Karkonoszy wcześniej niż po Wojnie Trzydziestoletniej, uznając góry za niebezpieczne i niedostępne królestwo Ducha Gór. Jedyną możliwością rozwiania tych wątpliwości stała się próba potwierdzenia istnienia Pańskiego Domu przy pomocy badań archeologicznych.
W roku 2007 archeolodzy z Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej przeprowadzili prospekcję terenową obszaru zawartego pomiędzy drogą prowadzącą z Karpacza Górnego do Polany Karkonoskiej, szlakiem prowadzącym doliną Pląsawy i potokiem Wapniak. W jej wyniku wytypowano miejsce, którego ukształtowanie terenowe wskazywało na możliwość ulokowania tam jakiejś budowli. Były to trzy położone jedno nad drugim wypłaszczenia (plateu), niejako „wkopane” w równy w tym miejscu skłon stoku. Na najwyżej położonym plateau postanowiono założyć wykop archeologiczny. Ze względu na specyfikę miejsca (teren Karkonoskiego Parku Narodowego) prowadzenie prac archeologicznych wymagało uzyskania nie tylko zwyczajowego zezwolenia od Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, ale również od Dyrekcji KPN.
Prace archeologiczne na stanowisku Pański Dom prowadzono przez trzy sezony badawcze (2007, 2008, 2009). Założone zostały trzy wykopy archeologiczne: dwa na najwyżej położonym plateau i jeden na najniższym. Początkowo wyniki okazały się nie nieco rozczarowujące – wprawdzie natrafiono na tzw. warstwę archeologicznym (czyli ślad działalności człowieka), jednak obiekt, który rozpoznano został określony jako pozostałość po mielerzu, czyli miejscu wypału węgla drzewnego, a jego chronologię określono na XVIII – XIX wiek. Brakowało ciągle śladów po obiekcie o cechach rezydencjonalnych, datowanego na bardziej zamierzchłe, średniowieczne lub renesansowe czasy. Zupełnie zdumiewające odkrycie pojawiło się dopiero pod koniec sezonu badawczego 2008.
We wrześniu 2008 r., podjęto próbę oczyszczenia z humusu leśnego luźnie nasypanych kamieni i głazów granitowych, układających się w niewielki kopiec. Ku zaskoczeniu badaczy, pomiędzy tymi luźnymi, niezwiązanych ze sobą zaprawą budowlaną głazami, zaczęły pojawiać się bardzo specyficzne zabytki archeologiczne, zidentyfikowane jako fragmenty glinianych kafli piecowych. Po oczyszczeniu całego kamiennego kopca okazało się, że znaleziono pomiędzy kamieniami fragmenty kilkudziesięciu kafli piecowych.
Były to kafle typu płytowego, z bogatymi zdobieniami na powierzchni. Ornamentyka tych zdobień była głównie roślinna (rozeta z umieszczonego centralnie kwiatu), ale pojawiły się również fragmenty kafli z przedstawieniami postaciowymi, zwierzęcymi, a nawet fragmentami napisów. Były to kafle głównie barwy jasnoczerwonej, ceglastej, bez szklistej polewy, choć zdarzały się również okazy z polewą w kolorze zielonym. Najpiękniejszym okazem był z pewnością fragment kafla z charakterystycznymi kolumienkami i arkadą, a pomiędzy nimi przedstawieniem ufryzowanej postaci w szacie. Najbardziej zaskakująca stała się dla badaczy chronologia znaleziska: tego typu kafle piecowe są charakterystyczne dla okresu renesansu, ok. połowy XVI wieku. Niestety, nie udało się natrafić na żadne pozostałości po piecu, z którego omawiany zbiór kafli mógł pochodzić. Nie natrafiono także na żadne ślady po zabudowie ewentualnego obiektu, którego częścią wyposażenia mógł być piec.
Dotychczasowe wyniki badań domniemanego Pańskiego Domu niosą ze sobą wiele pytań: głównie czym był obiekt, po którym nie zachowały się żadne ślady zabudowy, ale który z pewnością wyposażony był w elegancki piec z kaflami, charakterystycznymi dla bogatych rezydencji magnackich tej epoki? Biorąc pod uwagę niedostępność terenu na chwilę obecną zakładamy, że znaleziska można interpretować jako prawdopodobnie drewniany dwór myśliwski, zapewne (ze względu na luksusowy wymiar kafli piecowych) należący do bogatego rodu, a takim wówczas w regionie byli głównie Schaffgotschowie. Z pewnością warto przeprowadzić w rejonie Pańskiego Domu kolejne prace archeologiczne, gdyż już dotychczasowe wyniki wskazują, że mamy do czynienia ze zlokalizowanym najwyżej w Polsce (ok. 980 n.p.m.) obiektem o charakterze rezydencjonalnym, a także wiemy, że początki stałego osadnictwa w górach możemy przesunąć przynajmniej na 1. połowę XVI wieku. Zabytki z badań można oglądać na wystawie stałej w Muzeum Karkonoskim w Jeleniej Górze (numer inw. MJG-A-408).
