Z cyklu: "Ze skarbnicy Muzeum Karkonoskiego"
Artykuł skupia się na analizie żywota kobiet od 1100 do 1600 r., przez pryzmat ogólnych informacji z Europy i Polski.
Z okresu wieków średnich posiadamy najwięcej dokumentów głównie z terenów Europy Zachodniej, są to m.in. kroniki, listy czy dzienniki. Należy podkreślić, że najważniejszym czynnikiem wpływającymi na życie kobiet był poziom zaawansowania technologicznego i gospodarczego, który w następstwie miał konsekwencje w ich życiu; np. w żywieniu czy pracy. Ponadto istotne były nieliczne uprawnienia majątkowe, prawa, edukacja, praca, rola polityczna czy rola w życiu religijnym.
Żoną już nawet 12-latka
Zazwyczaj rola w rodzinie miała charakter czysto podległy, najpierw dla ojca, później dla męża lub brata. Dziewczynki zgodnie z prawem kanonicznym, mogły być zaręczane od 7 roku życia, a wydawane za mąż od 12, jednakże zdarzało się to stosunkowo rzadko i tylko w warstwach wyższych. Wśród niskich klas, nie było znacznej różnicy wieku.
Posag był gwarancją
Częstym zabiegiem był posag, który służył niewiastom za zabezpieczenie oraz gwarancję niezależności, gdyż to ona pozostawała jego jedyną właścicielką. Najwięcej praw przysługiwało wdowom, które miały przywilej samodzielnego dysponowania własnym majątkiem.
Przejście ze stanu panieństwa w stan zamężny, zazwyczaj przenosiło kobietę na wyższy status społeczny, jednak zależne to było od kręgu w jakim się obracała. Inną pozycję zajmowała żona męża pochodzącego z elit, której obowiązkiem było kierowanie domem, a nie wykonywaniem ciężkich prac.
Odrębną pozycję, choć nadal stosunkowo wysoką, posiadała żona gospodarza na wsi. Jeszcze inną mieszczanka, pomagająca w handlu czy rzemiośle u boku męża. Najwięcej pracy miały oczywiście chłopki, do których obowiązków należało przynoszenie wody, przygotowywanie mąki i kaszy, gotowanie posiłków, przędzenie, tkanie, szycie, uprawa roli oraz wychowywanie dzieci.
Dzieci często umierały
W czasie trwania małżeństwa, kobieta miała prawo do udziału we wszystkim co zostało nabyte. Podstawowym obowiązkiem kobiety było danie dziedzica, najlepiej płci męskiej. Niewiasta rodziła średnio 10 razy w przeciągu swojego życia. Dane antropologiczne z terenów całej Europy jasno pokazują wysoki (prawie 40 %) czynnik umieralności dzieci poniżej 18-tego roku życia.
Została już opisana rola społeczna kobiet. Teraz pokrótce zostanie omówiony ideał średniowiecznej kobiety.
Idealem dziewczyna pobożna i cnotliwa
W wiekach średnich za ideał kobiety uważana była dziewczyna pobożna i cnotliwa wręcz ascetyczna. Powinna być skromna, delikatna, opiekuńcza, oddana i co ważniejsze "niewinna". Wymagano od kobiet trwania w dziewictwie do zamążpójścia (rygorystycznie przestrzegane w warstwach wyższych). Częstym zabiegiem po śmierci męża było wstąpienie do klasztoru, szczególnie widoczne jest to wśród Piastówien.
Lepsze duże oczy i blade usta
Słowo niewinność tyczy się również wyglądu, ideałem piękna była postać Marii Panny (Ryc.1). Niewielkie okrągłe piersi, szeroki, wydęty brzuch (pomimo szczupłej wręcz anemicznej budowy ciała), rysy twarzy androgeniczne (czyli z pierwiastkiem męskim i żeńskim), wysokie czoło (włosy depilowane z nad czoła), duże niebieskie oczy - podświadomie kojarzone z dziecięcą niewinnością, wydłużony nos, który przypisywano szlachetności, wąskie, blade usta - wykluczające zmysłowość i namiętność, włosy koloru blond lub złocisto rude (Ryc.2.).
Ciżemkom mówiono NIE
W XIV wieku cnotliwa panna nie nosiła ciżemek, nazywanych przez Kościół „diabelskim kopytem”, bo buty z długim noskiem uważano za oznakę pożądliwości i dużego temperamentu seksualnego.
Inaczej sprawy miały się w klasztorach. Rola kobiet w zakonie była zgoła różna od tej, którą posiadała w rodzinie. Klasztor dawał kobietom możliwość samorealizacji, kształtował sztukę dyplomacji i uczył kultury. Jednak żeńskie zakony to specyficzne środowiska, które posiadały swoje wady.
Ksienia i przeorysza
Pierwsze klasztory żeńskie powstawały już w IV w. Nadrzędnym celem zakonnic była modlitwa, oddawanie się lekturze i pomoc chorym. Oczywiście tu kobiety również miały swoją hierarchię i podlegały ścisłym regułom zakonnym. Najistotniejsza była ksienia, czyli opatka sprawująca zwierzchnictwo nad klasztorem, zastępowała ją przeorysza, a finansami zajmowała się skarbniczka. Cała reszta kobiet, była równa stanem i wykonywała wszystkie prace jednakowo. Zakonnice pracowały w kuchni, ogrodzie, przędły wełnę, haftowały (szczególnie widoczne u cysterek w Żukowie), tkały. Ponadto gromadziły i przepisywały księgi, rozwijały działalność literacką oraz nauczały. Uczyły się śpiewu, gry na instrumentach, greki, łaciny, malarstwa.
Katarzyna ze Sieny
Dobrym przykładem kobiety intelektualistki z tego kręgu kulturowego była postać Katarzyny Benincasa ze Sieny (Ryc. 3.). Była to włoska doktor Kościoła, mistyczka, katoliczka święta i patronka Europy. Kobieta ta odegrała istotną rolę w rozwoju myśli chrześcijańskiej i dyskusji teologicznej. Prowadziła politykę opartą na pokojowej płaszczyźnie religijnej.
Opisy do rycin:
Ryc. 1. Madonna z Dzieciątkiem wśród Aniołów, Jean Fouquet Dyptyk z Melun| ok. 1450 r., olej na desce
Ryc. 2. Petrus Christus Portret młodej kobiety, ok. 1470 r., Gemäldegalerie
Ryc. 3. Dręczenie św. Katarzyny przez demony na XIV – wiecznym obrazie z Małopolski, Muzeum Narodowe w Warszawie
Krzysztof Kędroń, Magdalena Sawicka/Muzeum Zamek Bolków - Oddział Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze
Kobiety również w Bolkowie
"Kobiety w średniowieczu” - to również tytuł wystawy prezentowanej na Zamku Bolków.
Wystawa ta jest idealną okazją do zapoznania się z życiem kobiet w średniowieczu oraz ich skomplikowaną rolą w społeczeństwie. Dedykowana jest wszystkim, starszym i młodszym. Daje okazję do wspólnego poznawania historii kobiet od 1100 do 1600 r.
Na wystawie prezentowane są plansze z życiem codziennym kobiet w Europie i oczywiście na naszym zamku. Przedstawione zostały również zawody, którymi się trudniły takie jak: akuszerstwo czy zielarstwo. Można również obejrzeć rekonstrukcję średniowiecznego domu niewiast, stroje z epoki, makiety okolicznych zamków oraz narzędzia codziennego użytku m.in. krosno, maglownica, grzebienie, matowidło itd.
Wystawa będzie dostępna do 07.07.2024 r.
