Oczekiwanie na przyjście Jezusa było czasem radosnym. Dla dzieci najbardziej wyglądanym dniem był 6 grudnia kiedy to po świecie wędrował Św. Mikołaj. Nie był to stary, śmieszny, tłusty i wyrośnięty krasnoludek, lub jakieś bliżej nieokreślone Mikołajki, ale prawdziwy biskup z pastorałem. On to, w zależności od tego czy dziecko było grzeczne lub nie, przynosił im prezenty lub symboliczne rózgi.
Dorośli bardzo dokładnie sprzątali całe obejście. Czym bliżej było Wigilii, nastrój świąteczny w każdym domu stopniowo narastał. Każdy, w zależności od zamożności, starał się przystroić szczególnie główne pomieszczenie (salon, izbę białą). W różnych regionach Polski było nieco odmiennie. Tam i ówdzie wieszano pod sufitem gałązki jemioły. W rogach izby stawiano snopy lub ustawiano choinki.
Wyprawa do lasu i wybór najładniejszego drzewka były wielką frajdą dla dzieci. Kiedy choinka stanęła już w domu na swoim miejscu, zabierano się do jej przystrojenia. W tej pracy ochoczo brały udział dzieci. Modne dzisiaj szklane lub plastikowe bombki i lampki pojawiły się dopiero na przełomie XIX i XX wieku. Wcześniej na drzewkach wieszano jabłka, orzechy owinięte w złotka, ozdoby z drewna, wosku i kolorowych papierków a także pierniki i cukierki. Do gałązek przyczepiano świeczki, dlatego przy ich zapaleniu trzeba było uważać, aby otwarty ogień nie spowodował pożaru.
Najważniejsze były przygotowania wigilijnego stołu. Panie domu starały się, aby na stole znalazło się pod obrusem sianko, a nakrycie musiało być bardzo uroczyste. W tym celu wyciągano najlepsze naczynia i sztućce. Liczba nakryć była o jedno więcej niż było domowników. Zawsze zostawiano jedno puste nakrycie dla niespodziewanego gościa lub dla zmarłego członka rodziny. Pod choinką ustawiano prezenty. Tym razem nie tylko dla dzieci, ale dla każdego członka rodziny.
Z kuchni roznosiły się na cały dom wspaniałe zapachy. W Wigilię Bożego Narodzenia cały dzień utrzymywano ścisły post. Dlatego oczekiwanie na kolację potęgowało się, bo wszyscy byli głodni i pragnęli jak najszybciej zasiąść przy świątecznym stole. Sygnałem do zajęcia miejsc było pojawienie się na niebie pierwszej gwiazdki, czego bardzo pilnowały dzieci.
Na wigilijnym stole najważniejsze były dania przygotowane przez panią domu, bowiem jak ponad sto lat temu mówiła niedościgniona mistrzyni kuchni Lucyna Ćwierczakiewiczowa: „Żonom zawsze powtarzam, że smacznie przyrządzony posiłek jest podstawą szczęścia domowego i dobrego humoru męża”. Ona to w swoich publikacjach proponowała, m.in. następujące zestawy dań na wigilijny stół, Anno Domini 1897:
1. Barszcz czysty z uszkami z grzybów; zupa migdałowa; paszteciki z grzybków; szczupak duszony
z jarzynami; sandacz lub okonie z jajami; jarmuż z kasztanami; karp lub leszcz na szaro z rodzynkami;
kluski ze śliwkami i gruszkami; lin smażony z kapustą; łazanki z makiem; legumina makowa; jabłka,
piernik i orzechy
2. Rosół z makaronem; paszteciki w konchach; sztuka mięsa z korniszonami; indyk nadziewany; kompot
ze śliwek
3. Barszcz czysty z uszkami; polędwica z makaronem; jarmuż z kasztanami; zając z melonem w occie;
jabłka, bakalie
4. Bulion z pasztecikami we francuskim cieście; sztufada z kapustą; budyń z szodonem
5. Zupa pomidorowa z ryżem; sztuka mięsa z chrzanem; prażucha ze słoniny; kwiczoły
6. Rosół z pulpetami; sztuka mięsa z ćwikłą; marchew z kotlecikami z móżdżku; kapłon z sałatą
z selerów i rydzów
7. Barszcz czysty z kiełbasą i uszkami; flaki z parmezanem; jarząbki; kompot wieloowocowy
Kiedy pojawiła się pierwsza gwiazdka, zasiadano do stołu, a pan domu podchodził do każdego i łamiąc się opłatkiem składał wszystkim życzenia. Później rozdawano sobie prezenty i przystępowano do jedzenia potraw, prowadzono rozmowy w radosnej atmosferze. Śpiewano kolędy i recytowano wiersze. Śpiewały, przede wszystkim dzieci, różne piosenki z okazji Świąt, zawarte m.in. w specjalnie drukowanych śpiewnikach. Jednym z takich wydawnictw były „Nowe śpiewy dzieci” wydane w 1856 roku przez Stanisława Jachowicza. W niej znalazła się „Piosenka o choince”:
„Jutro Boże – narodzenie.
Cieszcie się więc, cieszcie dzieci!
Wtórzcie razem wdzięczne pienie!
Jest już gwiazdka – gwiazdka świeci!
Gwiazdka śliczna, umajona,
Bóg ją dobrym dzieciom zsyła;
I choinka tez zielona
Latem, zimą oku miła!...
Macie, dzieci, dość uciechy
Z tej zielonej jodełeczki;
Złote wiszą tu orzechy;
Świeczki błyszczą jak gwiazdeczki…
I czerwone tez jabłuszka,
Do dzieci się uśmiechają;
Aż z radości drżą serduszka,
Boć prześliczną gwiazdkę mają.”
Wigilia była dniem radości i szczęścia całej rodziny, a szczególnie dla dzieci, które czekały na ten czas przez cały rok. To dla nich była choinka pięknie przystrojona i oświetlona świeczkami, na której oprócz ozdób wisiały smaczne łakocie i owoce, które znikały przez całe Święta Bożego Narodzenia. Pod nią wszyscy domownicy znajdowali prezenty – dowody pamięci swoich najbliższych. W okresie świątecznym domy odwiedzali kolędnicy. Odgrywali sceny z Narodzin Chrystusa, co też wzbudzało zainteresowanie i zachwyt przede wszystkim najmłodszych. Okres Świąt Bożego Narodzenia kończył się 6 stycznia w Święto Trzech Króli.
Nie wszystko to przetrwało do dzisiaj, ale jednak przetrwało i miejmy nadzieję, że przetrwa, bowiem jest to element naszej polskiej tradycji i tożsamości narodowej, a nie dowód zacofania, jak tego chcą niektórzy „nowocześni” głupcy.
